قسمت دوم

برای مطالعه قسمت اول این مقاله که هم اکنون روی اینجا کلیک کنید.

وجود رهبری دینی و وفاداری عمومی مردم به آن ، یکی از نقاط اشتراک میان نهضت سربداران در قرن هشتم و انقلاب اسلامی ایران در قرن چهاردهم هجری است.

رهبری دینی در سربداران
 نقش موثر رهبری دینی در قیام سربداران و همراهی عموم افراد جامعه با او، در رفتار مردم دارالمومنین سبزوار پایتخت این سلسله تاریخی در قبال شیخ خلیفه مازندرانی اولین رهبر معنوی قیام سربداران قابل مشاهده است.
 
در همین رابطه باید گفت، سبزوار با نام قدیمی بیهق در منابع تاريخي همواره به عنوان يکي از شهرهاي مهم مهد تشيع ايران شمرده شده است که مردم آن ارادتی خاص نسبت به رهبران دینی درخود داشته اند و نیز پیوسته به گرمی پذیرای سادات علوی و علمای برجسته شیعه در شهر خود بوده اند . به طوري که از نخستين قرن هاي ورود اسلام به ايران که سادات علوي شروع به مهاجرت به خراسان کردند يکي از اصلي ترين مناطقي که در آن سکني گزيدند شهر سبزوار بود و بعضي از مهمترين صحابه پيامبر اسلام نيز به اين شهر روي آوردند.وحتي صاحب نظران در اين زمينه معتقدند در بعضي دوره هاي تاريخي همه شهرهاي بزرگ و معروف ايران به غير از قم ، کاشان و سبزوار بقيه در سيطره حاکميت فکري و فرهنگي خلفا قرار داشته و مخالف تشيع بودند.  (منبع)
 
 همچنين منابع ديگر نوشته اند : بيهق يكي از شهرهاي خراسان بوده كه امروزه مركز آن سبزوار است. مردم آن از ابتدا با علاقه و رغبت ايمان آوردند. اين شهر مركزي براي تشيع محسوب مي شده و تشيع در آن از زمان طاهريان رواج يافته و يكي از دلايل اين گسترش، مهاجرت هاي زيادي است كه سادات از شهرهاي مختلف از جمله نيشابور و ري به آن منطقه داشته اند. حمدالله مستوفي در خصوص مذهب مردم بيهق چنين مي نويسد: «مردم آنجا شيعه اثني عشري اند.»

ابن فندق در تاريخ بيهق نيز به شيعه بودن مردم اين سرزمين و همچنين مهاجرت سادات و خاندان هاي آنها به اين منطقه اشاره نموده است. در اطراف بيهق، شهرهايي همچون نيشابور را بايد از داشتن گرايش هاي گسترده ي شيعي مستثني نمود؛ چرا كه اين شهر، مركز روحانيت و علوم ديني اهل سنت بوده و شيعه ي آن نيز در فشار و تحت مراقبت بوده اند با اين حال، حضور افرادي همچون فضل بن شاذان (متوفي 260) نشانه ي وجود خاندان هاي شيعي در اين شهر است. وي از سوي عبيدالله بن طاهر تحت فشار بود و پس از مدتي نيز به بيهق تبعيد شد. (منبع)
 
 يکي از بيشترين مظاهر روحيه شيعه گرايي و شيعه پروري مردمان سبزوار و خصوصا يکي ازنقاط اوج روحيه وفاداري آنان به رهبران ديني تشيع را مي توان در جريان وقوع نهضت ملي – مذهبي سربداران در قرن هشتم هجري مشاهده کرد.

همان روحيه اي که موجب شد شيخ خليفه مازندراني اولين رهبر معنوي سربداران که از روحانيون و عالمان برجسته تشيع آن زمان بود ، منطقه مازندران راکه خود يکي از مراکز اصلي تشيع ايران محسوب مي شد ترک نموده و فرسنگ ها راه را بپيمايد تا به دارالمومنين سبزوار برسد و در ميان مردم حق جوی این شهر مأوایی امن و مناسب برای تدریس و ارائه اندیشه های روشن گرانه اشت.
 
در نقطه مقابل مردم سبزوار نيز با استقبال گرم خود از شيخ خليفه نشان دادند که او در انتخاب اين شهر براي بنيانگذاري مکتب فکري خود بهترین انتخاب ممکن را انجام داده است.
 
البته بعدها که کار تبليغ و تدريس شيخ خليفه مازندراني در مسجد جامع سبزوار بالا گرفت معروف است که بعضي فقهاي متعصب غیر شیعه ای که دست در دست حاکمان مغول داشتند به وی حسادت کرده و زمینه شهادتش را فراهم آوردند.
اما در اينجا واضح است که تنگ نظري و حسادت ورزي چند فقيه درباري را هرگز نبايد به رفتار عمومي مردم نسبت داد. چه اينکه حتي در سبزواري بودن چنان افرادي هم جاي ترديد است. زيرا سبزوار در طول تاريخ چنان که توضيح داده شد معروف است به مرکزيت تشيع و هيچ گاه عمده مردم و بزرگان اين شهر مذهبی به جز تشیع نداشته اند. حتی مردم سبزوار چنان در رافضی بودن (آیین تشیع) شهرت دارند که وصف آن ها در مثنوی مولوی نیز به خوبی و به تفصیل آمده است. (منبع)
 
 لذا اگر هم در زمان سکونت شیخ خلیفه مازندرانی اولین رهبر معنوی سربداران در سبزوار فقیهانی غیرشیعه و درباری در مقابل فعالیت وی سنگ اندازی و مانع تراشی کردند این فقها یا اصالتا سبزواری نبوده و مأمورانی بوده اند که از جانب حکومت به سبزوار گسیل شده بودند و یا اگر هم اصالتی سبزواری داشتند ، نسبت به سیل خروشان و جوشان مردم شیعه منطقه بیهق کاملاً در اقلیت بوده اند و نتوانسته اند از همان ابتدا مانع سکونت شیخ خلیفه در این شهر و تشکیل حلقه های درس و وعظ وی شوند، اما  در نهایت مردم سبزوار تا زمان شهادت شیلخ خلیفه از اطراف او متفرق نشدند و حتی بعد از شهادت شیخ خلیفه مازندرانی باز مردم بیهق در اطراف شاگرد و مرید او شیخ حسن جوری گرد آمدند تا بدین ترتیب قیامشان یک لحظه هم از رهبری دینی ومعنوی خالی نباشد.
 

رهبری دینی در انقلاب اسلامی ایران

همین ویژگی وجود و نقش موثر رهبری مذهبی در قیام سربداران ، به شکلی بسیار تکامل یافته تر ، چند قرن بعد در قالب انقلاب اسلامی ایران تبلور مجددی پیدا می کند.
به طوری که جهانیان مشاهده کردند ، مردم ایران همچون همیشه پیرامون یک رهبرمذهبی و مبارز گرد آمدند و فعالیت های انقلابی خود را برای سرنگونی رژیم وابسته پهلوی بر محور توصیه ها و سخنان او ترتیب دادند.
 نقش رهبری دینی امام خمینی (ره) چنان در وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی در قرن بیستم میلادی موثر بود که بی راه نیست اگر انقلاب سال 57 را با نام امام خمینی (ره) بشناسیم . انقلابی که تأثیر آن نه فقط بر اوضاع ایران بلکه حتی بر معادلات جهانی قابل بررسی و تحلیل است.
 و بی شک یکی از دلایل موفقیت نهضت امام خمینی (ره) در مقابل طاغوت ستم شاهی ، پشتیبانی و اعتقاد مردم مسلمان ایران به رهبران دینی به ویژه علمای برجسته تشیع بود.
 منابع تاریخی و پژوهشی در این زمینه نوشته اند: انقلاب اسلامی که در ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) به وقوع پیوست به لحاظ برخورداری از امتیازات، از ویژگی و اهمیت خاص جهانی برخوردار می‌باشد. با وقوع این انقلاب اغلب تحولات جهانی تغییر جهت داده شد، روابط تجاری کشورهای مرتبط با منطقه و خاورمیانه تحت تأثیر قرار گرفت (منبع)
منابع پژوهشی همچنین درباره نقش رهبری دینی براساس مکتب تشیع در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز نوشته اند:
یکی از اساسی‌ترین عوامل پیروزی انقلابها رهبران انقلابها هستند، رهبرانی که با هدایت ارگانیسم، نیروهای اجتماعی و احزاب سیاسی را با برنامه‌ریزی منظم به سوی اهداف مشخص شده سوق می‌دهند که در نهایت این هدایتهای پیشروانه منجر به پیروزی انقلاب می‌گردد(2). در میان رهبران تمامی انقلابها قدرت و نفوذ معنوی امام خمینی که از آن به نیروهای "کاریزما" تعبیر می‌نمایند یکی از مهمترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی بوده است که در طول تاریخ انقلابها این نفوذ بسیار کم‌نظیر بوده است (همان منبع)

بنابراین چنانچه در ابتدا نیز توضیح داده شد ، وجود رهبری آگاه و مبارز شیعی یکی دیگر از وجوه مشترک میان انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) در سال 1357 و نهضت ملی - مذهبی سربدارن به رهبری شیخ خلیفه مازندرانی در قرن هشتم هجری بود.

ادامه دارد ...

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

شیخ خلیفه مازندرانی  اولین رهبر معنوی نهضت سربداران سبزوار